عادت مطالعه را همانند بسیاری از عادت‌های دیگر می‌توان کسب کرد. عادت به مطالعه و کتاب‌خوانی از جمله رفتارهای پسندیده‌ای است که می‌تواند هم برای فرد و هم برای جامعه فواید زیادی به دنبال داشته باشد. عادت به مطالعه سبب لذت‌بخش شدن این فرایند می‌شود و دنیای علمی بسیار شگرف و گسترده‌ای را فرا روی شما و کودکتان قرار می‌دهد.
چگونه مهارت‌های مطالعه را به کودکان آموزش دهیم؟
طی چند سال اخیر، پژوهش‌های متعددی نشان داده‌اند کودکانی که در یادگیری موفق‌ترند معمولاً کودکانی هستند که تحت حمایت فعال خانواده قرار می‌گیرند. هنگامی که شما و سایر اعضای خانواده با فرزندانتان کتاب می‌خوانید، در واقع به فرزندانتان در تکالیفشان کمک می‌کنید، با معلم آن‌ها مذاکره می‌نمایید و در سایر فعالیت‌های یادگیری و تکالیف مدرسه‌ی آن‌ها سهیم می‌شوید. شما بدین وسیله برتری شگرفی به فرزندتان داده‌اید.
هنگامی که کودکان چگونگی خواندن را یاد می‌گیرند کلیدی به دست می‌آورند که بازکننده تمام درها به سوی کلیه علوم دنیای پیرامون آن‌هاست و بدون این کلید بیشتر کودکان دچار مشکل می‌شوند و عقب می‌مانند.
شما می‌توانید گفتار کودکان را به عنوان یک چهارپایه تصور کنید که چهار پایه آن را صحبت کردن، گوش دادن، خواندن و نوشتن تشکیل می‌دهند. همه‌ی پایه‌های این چهار پایه مهم هستند و هر پایه به حمایت و توازن سایر پایه‌ها کمک می‌کند و به آن‌ها وابسته است.
مهارت‌های خواندن
باید بدانیم که همه‌ی کودکان سرعت یادگیری یکسانی ندارند. کودکان ممکن است در یک سن خاص از کتاب‌ها و فعالیت‌های متفاوتی لذت ببرند. شما بهتر از هر کس دیگری می‌دانید که فرزندانتان از چه نوع فعالیت‌هایی لذت می‌برند و کدام عوامل می‌تواند آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهند. هنگامی که کودکان نیاز دارند تا در سال‌های اولیه زندگی از جانب والدین کمک‌های مناسبی دریافت کنند، این کمک‌ها از مواجهه‌ی کودکان با سختی‌ها و مشکلات در زندگی آینده‌شان جلوگیری می‌کند. والدین معمولاً اولین و مهم‌ترین معلم فرزندان‌شان هستند. نیازی نیست که شما برای کودکانتان گوینده خوبی باشید، اما زمانی که شما به خواندن اختصاص می‌دهید، علاقه شما به خواندن و لذتی که به هنگام خواندن با کودکانتان می‌برید دارای اهمیت است.
مهم‌ترین نقشی که ما به عنوان والدین در برابر فرزندانمان داریم این است که برای آن‌ها کتاب بخوانیم. کتاب خواندن موجب موفقیت کودکان در خانه و مدرسه می‌شود. هنگامی که کودکان به خواندن کتاب علاقه‌مند می‌شوند، به یادگیری نیز علاقه پیدا می‌کنند. مراحلی که کودکان در مسیر کتاب خواندن می‌گذرانند پیوسته است، به گونه‌ای که هر مرحله مقدمه‌ای برای مرحله یا مهارت بعدی است.
مهارت صحبت کردن و گوش دادن
گوش دادن و شنیدن صدای صحبت والدین، اولین مرحله‌ی کتاب خوان شدن کودکان است. گوش دادن و شنیدن صحبت‌های شما به کودکان کمک خواهد کرد تا آن‌ها به صحبت کردن علاقه‌مند شوند و کلمات را یاد بگیرند. روان‌شناسانی که طی سال‌های اخیر توانایی‌های ذهنی انسان را مورد مطالعه قرار داده‌اند اطلاعات زیادی در رابطه با چگونگی یادگیری انسان کشف کرده‌اند. این اطلاعات حاکی از آن است که کودکان در مراحل اولیه بیشتر از محیط و صداهای اطراف خود کسب اطلاعات و دانش می‌کنند تا آموزش‌های رسمی که به آن‌ها داده می‌شود. شما می‌توانید از طریق صحبت کردن با کودک به او کمک و او را نسبت به یادگیری علاقه‌مند کنید. کودکان از زمان تولد به بعد تلاش می‌کنند صداهایی را که شما تولید می‌کنید گوش کنند و تقلید نمایند.
کودکان خردسال کتاب را از طریق حالات چهره و هیجان‌های شما می‌خوانند، از این رو صحبت کردن، آواز خواندن، خندیدن و اشارات شما برای آن‌ها مهم هستند. اولین قدمی که کودکان در راه کتاب خوان شدن برمی‌دارند، کسب مهارت گوش دادن به صداهایی است که در پیرامون آن‌ها تولید می‌شود. این مسأله به آن‌ها کمک خواهد کرد تا به صحبت‌های شما و یادگیری کلمات علاقه‌مند شوند.
با رشد کودک و افزایش مهارت‌های حسی و حرکتی او، به صحبت کردن با او ادامه بدهید. به طور پیوسته، در مورد فعالیت‌هایی که انجام می‌دهد از او سؤال کنید و یا در رابطه با شخصیت‌ها و رویدادهای قصه‌ها و داستان‌هایی که برای او می‌خوانید از او نظرخواهی کنید.
مشارکت کودکان در مکالمات خانوادگی و همین‌طور صحبت کردن و گوش دادن آن‌ها باعث می‌شود که در حین گوش دادن و صحبت کردن فکر کنند. علاوه بر این، شما به آن‌ها نشان می‌دهید که به توانایی‌ها و دانش آن‌ها در یادگیری احترام می‌گذارید.
چگونه مهارت‌های مطالعه را به کودکان آموزش دهیم؟
با کودکتان کتاب بخوانید
در دوران خردسالی بلند خواندن کتاب برای کودکان ضروری است و این مسأله باید قسمتی از فعالیت‌های روزانه‌ی شما باشد. زمانی را برای کتاب خواندن اختصاص دهید (برای مثال، قبل از این که کودک به تخت خواب خود برود). سعی کنید بهترین زمان ممکن را برای خواندن کتاب انتخاب کنید. خواندن کتاب در واقع فرصتی برای استراحت بین بازی و خواب است. تا جایی که ممکن است و اگر می‌توانید کتاب را در حالتی بخوانید که کودکتان روی زانوی شما نشسته است و یا نزدیک شما باشد، زیرا در این حالت او نسبت به شما احساس نزدیکی، آرامش و صمیمیت بیشتری خواهد کرد. هنگامی که کودکان بزرگ‌تر می‌شوند، میزان تحرک آن‌ها بیشتر می‌شود، به ویژه مواقعی که شما در حال کتاب خواندن هستید. اگر کودک شما خسته شد و نیاز به استراحت داشت کتاب خواندن را متوقف کنید. توقف کتاب خواندن در این موقعیت‌ها به این علت مفید است که کودک تمایل بیشتری به خواندن کتاب پیدا می‌کند.
سعی کنید حداقل 30 دقیقه در روز را به کتاب خواندن با کودکتان اختصاص بدهید. در ابتدا کتاب خواندن را برای چندین بار در روز و با مدت زمان کوتاه شروع کنید، اما هنگامی که کودکتان بزرگ‌تر شد و از شما مدت زمان بیشتری برای خواندن کتاب درخواست نمود، شما نیز به درخواست او پاسخ مثبت بدهید و مدت زمان بیشتری برای کتاب خواندن با او صرف کنید.
اگر نتوانستید یک روز را برای کتاب خواندن در نظر بگیرید و یا اینکه به برنامه‌ی خود جهت کتاب خواندن عمل نکردید دلسرد نشوید. در این شرایط سعی کنید در اولین فرصت ممکن به برنامه کتاب خوانی عمل کنید و مطمئن باشید که خواندن کتاب برای همه ما جالب و مفید خواهد بود.
از همان روزهای اولیه‌ی این برنامه، در رابطه با مطالبی که می‌خوانید با کودکتان صحبت کنید. شما می‌توانید به تصاویر، رنگ‌ها، موجودات، اسم‌ها و موضوعاتی که در آن داستان وجود دارد اشاره کنید. هنگامی که مطمئن شدید کودک شما آماده است، از او سؤال‌هایی بپرسید. برای مثال، آیا می‌تواند یک خرگوش کوچک را در تصویر پیدا کند؟ این خرگوش چه رنگی است؟ سعی کنید به هنگام خواندن کتاب کارهای جالب و لذت‌بخشی انجام دهید.
داستان‌های کتاب را با آرامش برای کودکتان بخوانید. پس از خواندن هر قسمت، مدتی سکوت و به همراه کودکتان چند دقیقه‌ای در رابطه با مطالب داستان فکر کنید. در این مواقع است که کودک شما باید صحبت کند. سؤال‌هایی در رابطه با مطالب گذشته از او بپرسید. برای مثال، در ادامه‌ی داستان چه اتفاقی خواهد افتاد؟ آیا این خانه را می‌شناسد؟ آیا این خرگوش سرانجام نجات خواهد یافت؟ همچنین باید به سؤال‌های او پاسخ بدهید. اگر احساس کردید که او مطالبی را در داستان به خوبی نفهمیده است، مدت زمانی برای فهماندن مطالب به کودک صرف کنید و به سؤال‌های او در این زمینه پاسخ بدهید.
اگر به طور اتفاقی و به منظور تصریح مطالب مجبور به نقض قسمت‌هایی از داستان شدید نگران نشوید. در عین حال، مدت زمانی که برای فکر کردن در مورد داستان صرف می‌کنید نباید آن‌قدر زیاد باشد که کودکتان قسمتی از داستان را از دست بدهد و یا دچار فراموشی شود و تمایل به ادامه‌ی کار نداشته باشد.
با صدای بلند بخوانید
بلند کتاب خواندن برای کودکان خردسال لازم و ضروری است و باید جزئی از فعالیت‌های روزمره‌ی شما باشد. درک مطلب کودکان در روابط کلامی بیشتر از مواقعی است که آن‌ها مطالبی را می‌خوانند. به هنگام ورود به مدرسه و شروع تحصیلات رسمی آموزشگاهی، کودکان از بین صدها کلمه‌ای که می‌شناسند تنها چند کلمه را می‌توانند بخوانند و بخش کنند. توانایی کودکان در خواندن کلمات مستلزم تمرین زیاد، مکرر و مشاهده‌ی منظم کلمات به صورت نوشتاری است.
همچنین می‌توان گفت که توانایی کودکان در خواندن کتاب از علاقه‌ی آن‌ها به خواندن کمتر است و به دلیل نداشتن مهارت کافی برای درک مطالب نوشتاری و کتاب‌ها در این زمینه دچار محدودیت و مشکل می‌شوند. از این رو، سعی کنید مدتی پس از تولد آن‌ها با صدای بلند کتاب بخوانید و این داستان‌گویی و خواندن کتاب را تا سال‌ها بعد به همین شکل ادامه بدهید. خواندن با صدای بلند امکان توجه به نحوه‌ی نوشتار حروف و کلمات و درک مطلب را برای کودکان فراهم می‌آورد، خزانه‌ی لغات آن‌ها را افزایش می‌دهد، ارزش و اهمیت کتاب خواندن را به آن‌ها تفهیم می‌کند و آن را جزئی از تعاملات خانوادگی شما قرار می‌دهد.
چگونه مهارت‌های مطالعه را به کودکان آموزش دهیم؟
منبع: کتاب آموزش مهارت‌های مطالعه به کودکان و نوجوانان
نویسندگان: دکتر حسن توزنده جانی و نسرین کمال پور
