از منظر روانشناختی، رابطه سمی رابطه‌ای است که به طور مزمن سلامت روان و عاطفی شما را تضعیف می‌کند. یا به زبان دیگر به رابطه‌ای گفته می‌شود که در آن یکی یا هر دو طرف به طور مداوم با رفتارهای مخرب، باعث آسیب عاطفی، روانی و گاهی جسمی به یکدیگر می‌شوند.
در رابطه ی سمی، بین دو طرف رابطه، توزیع نابرابر قدرت وجود دارد. به طوری که یک شریک، دیگری را کنترل می‌کند تا جایی که به اعتماد به نفس و حس ارزشمندی فرد کنترل شونده، آسیب‌های فراوانی وارد می‌شود.
در چنین رابطه‌ای، احساس عدم حمایت، تحقیر، کنترل‌گری، توهین، دروغگویی و استرس مداوم دیده می‌شود که باعث می‌شود فرد احساس ناامنی، اضطراب و خستگی عاطفی کند.
افراد مبتلا به بیماری‌های روانی مانند اختلال دوقطبی، افسردگی شدید یا اختلالات شخصیت ممکن است در معرض روابط سمی باشند؛ زیرا بیشتر از دیگران به احساسات منفی حساس هستند.
رابطه سمی یا رابطه تاکسیک (Toxic relationship) چیست؟
(( نشانههای رابطه سمی ))
- عدم حمایت
در روابط سمی، فرد به هیچ عنوان حمایتی را دریافت نمی‌کند و در عوض به صورت مداوم تحقیر می‌شود. احساس بی‌کفایتی، تخریب عزت نفس و عدم حمایت از سوی شریک عاطفی از جمله نشانههای بارز این روابط است.
- رفتارهای کنترل کننده
آیا شریک عاطفی شما سعی می‌کند به شما دیکته کند که با چه کسی دیدار کنید، چه لباسی بپوشید یا چه تصمیمی بگیرید؟ این رفتار کنترل کننده یک هشدار مهم است.
- عدم احترام
احترام در هر رابطه‌ای یک رکن اساسی است. اگر شریک عاطفی شما دائماً شما را تحقیر می‌کند و احساسات شما یا مرزهایتان را نادیده می‌گیرد، نشانه‌ای از مشکل است.
- حسادت
گاهی تجربۀ کمی حسادت کاملاً خوب است. وقتی کسی با کسی رابطۀ عاطفی داریم دلمان می‌خواهد همۀ عشق و توجه او برای خودمان باشد.
وقتی حسادت، بیش‌ازحد معمول شود و منجر به سوءظن و بی‌اعتمادی مداوم شود، می‌تواند به‌سرعت رابطۀ شما را از بین ببرد.
- مشاجره دائمی
رابطه سمی با تنش، مشاجره یا احساس نارضایتی دائمی همراه است و آرامش افراد را صلب می‌کند. وجود بحث و دعوا در هر رابطه‌ای طبیعی است؛ اما ناتوانی در برقراری آرامش و تنش بسیار در رابطه، بسیار آسیب‌زا است.
- طعنه و تحقیر
به جای مهربانی و احترام متقابل، بیشتر مکالمات شما مملو از طعنه یا انتقاد است. هر قدم اشتباهی که برمی‌دارید توسط دیگری به شدت مورد انتقاد قرار می‌گیرد.
- نادیده گرفتن نیازهایتان
همراهی کردن با هر کاری که شریک زندگی شما می‌خواهد انجام دهد، حتی اگر برخلاف میلتان باشد، نشانه‌ای مطمئن از رابطۀ سمی است.
- عدم صداقت
دروغگویی، پنهان‌کاری و فریبکاری.
وقتی دائم دربارۀ مکان یا افرادی که با آنها ملاقات می‌کنید دروغ می‌گویید، چه به این دلیل که می‌خواهید با شریک زندگی‌تان وقت نگذرانید یا نگران باشید اگر حقیقت را به او بگویید چه واکنشی نشان خواهند داد، رابطۀ شما تبدیل به رابطه‌ای سمی شده است.
- کاهش عزت نفس
کاهش عزت نفس یکی از بارزترین نشانههای ماندن در رابطه سمی است. احساس بی‌ارزشی و بی‌کفایتی، زنگ خطری است که باید برای آن به فکر چاره باشید. بسیاری از افراد خود را لایق ارتباط بهتر نمی‌بینند و مدام با افکار منفی درگیر هستند و این خود از عواقب ماندن در روابط سمی است.
- آزار جسمی یا کلامی
هرگز نباید چنین نشانه‌ای را تحمل کنید. اگر شما در حال تجربهٔ آزار جسمی یا کلامی هستید، بلافاصله به دنبال کمک باشید و با یک روانشناس صحبت کنید.
- از بین رفتن سایر روابط
انزوا ابزار قدرتمندی در روابط سمی است.این اعمال قدرت، اغلب به صورت نامحسوس شروع می‌شود؛ اما در نهایت منجر به قطع شدن شبکه پشتیبانی یکی از شرکای عاطفی خواهد شد.
شما برای جلوگیری از درگیری با شریک زندگی‌تان یا برای توضیح دادن آنچه در رابطۀ شما اتفاق می‌افتد دیگر وقت خود را با دوستان و خانواده سپری نمی‌کنید.
- استرس و اضطراب مداوم
احساس نگرانی و ترس نسبت به شریک و رابطه.
اینکه دائم در حال تحمل استرس رابطه‌تان باشید، حتی زمانی که چیز خاصی برای استرس وجود ندارد نشان می‌دهد رابطۀ شما یک رابطه سمی است.
استرس مداوم می‌تواند بر سلامت جسمی و روانی شما تأثیر بگذارد و ممکن است اغلب احساس بدبختی، خستگی ذهنی و فیزیکی یا به طور کلی ناخوشی داشته باشید.
اشکال گوناگون روابط ناسالم
- کنترل‌گر
این شریک عاطفی از سلطه‌گری لذت می‌برد. او، رفتار شما، افرادی که با آنها ملاقات می‌کنید و کارهایی که انجام می‌دهید را به شما دیکته می‌کند. رفتارهای کنترل‌گر او باعث می‌شود که شما احساس انزوا کنید.
- خودشیفته
دنیای این افراد، حول محور خودشان می‌چرخد. آنها فاقد همدلی هستند، دائماً به دنبال تحسین و تأیید بوده و در عین حال نیازها و احساسات شما را نادیده می‌گیرند.
- پرخاشگر پنهان
آنها نارضایتی خود را به طور غیرمستقیم، از طریق قهر کردن، کنایه زدن یا رفتارهای قهرگونهٔ طولانی مدت، ابراز می‌کنند.
رفتار این افراد، یک زندگی سردرگم و از نظر عاطفی، فرساینده برای شما ایجاد می‌کند.
- انتقادگر
این افراد در هر کاری که انجام می‌دهید، عیب و ایرادی پیدا می‌کنند. منفی‌نگری بی‌امان آنها، عزت نفس شما را از بین می‌برد و باعث می‌شود احساس ناتوانی و ناامنی کنید.
- چسبنده
این شریک عاطفی بیش از آنچه می‌دهد، می‌گیرد. آنها از نظر عاطفی یا مالی به شدت به شما وابسته هستند و باعث فرسودگی می‌شوند.
- آزارگری
افراد آزارگر شدیدترین شکل یک فرد منفی در یک رابطه سمی هستند. چنین افرادی از آزار جسمی، کلامی یا عاطفی برای کنترل و سلطه بر شما استفاده می‌کنند.
چرا در یک رابطه سمی می‌مانیم؟
- ترس از تنهایی:
ترس از تنها شدن و شروع دوباره.
- وابستگی عاطفی:
وابستگی شدید به شریک و عدم توانایی تصور زندگی بدون او.
- امید به تغییر:
امید به اینکه شریک تغییر خواهد کرد و رابطه بهبود خواهد یافت.
- کمبود عزت نفس:
احساس بی‌ارزشی و عدم توانایی در یافتن رابطه بهتر.
- ترس از قضاوت دیگران:
ترس از اینکه دیگران چه فکری درباره رابطه و جدایی خواهند کرد.
تاثیر رابطه سمی بر سلامت روان
تاثیر رابطه سمی بر سلامت روان
رابطۀ سمی اثرات منفی زیادی بر سلامت روان ما می‌گذارد. برخی از این اثرات عبارتند از:
- عزت نفس پایین
انتقاد مداوم، منفی‌نگری و دستکاری روانشناختی، حس ارزشمندی ما را از بین می‌برد. ما شروع می‌کنیم به شک کردن به خود، توانایی‌ها و ارزش‌هایمان.
- افسردگی
منفی‌نگری و آشفتگی عاطفی مداوم باعث می‌شود احساس ناامیدی و درماندگی کنیم.
- اضطراب
محیط غیرقابل پیش‌بینی و پر استرس یک رابطه سمی می‌تواند اضطراب مزمن را به وجود آورد.
- انزوا و تنهایی
شریک‌های سمی، ما را نسبت به دوستان و خانواده منزوی می‌کنند و در ما احساس تنهایی و وابستگی ایجاد می‌کنند. این فقدان یک سیستم حمایتی سالم، توانایی ما را برای مقابله با منفی‌نگری در رابطه، بیشتر تضعیف می‌کند.
- مشکل در اعتماد به دیگران
خیانت دیدن و آزار دیدن از یک فرد محبوب، می‌تواند اعتماد کردن به افراد جدید و برقراری روابط سالم در آینده را دشوار کند. ترس از اینکه دوباره آزار ببینیم، منجر به انزوا و از دست دادن فرصت‌های ارتباطی آینده می‌شود.
تفاوت رابطه تاکسیک با سالم
یک رابطۀ سالم به عزت نفس و انرژی عاطفی ما کمک می‌کند، اما رابطۀ سمی به عزت نفس ما آسیب می‌رساند و انرژی‌مان را می‌گیرد.
رابطۀ سالم شامل مراقبت متقابل، احترام و شفقت است و هر دو نفر دوست دارند یارشان شاد باشد. رابطۀ سالم رابطه‌ای امن است، رابطه‌ای که در آن بتوانیم بدون ترس خودمان باشیم، جایی که در آن احساس راحتی و امنیت کنیم.
از طرف دیگر رابطۀ تاکسیک رابطۀ امنی نیست. رابطۀ تاکسیک با ناامنی، خودمحوری، تسلط و کنترل کردن دیگری مشخص می‌شود. ما با ماندن در چنین رابطه‌ای خود را به خطر می‌اندازیم.
چطور از رابطه سمی بیرون بیاییم؟
- شناسایی نشانه ها:
با دقت به رفتارهای شریک و احساسات خود توجه کنید تا متوجه شوید که در یک رابطه سمی هستید یا خیر.
- مشورت با متخصص:
از یک مشاور یا درمانگر برای کمک به درک و خروج از رابطه کمک بگیرید.
- قطع ارتباط:
اگر امکان دارد، ارتباط خود را با فرد سمی قطع کنید.
- حمایت از سوی دوستان و خانواده:
با افرادی که به آنها اعتماد دارید صحبت کنید و از حمایت آنها بهره‌مند شوید.
- اولویت دادن به خود:
به نیازها و احساسات خود توجه کنید و برای خودتان ارزش قائل شوید.
- یادگیری مهارت‌های مقابله:
مهارت‌های لازم برای مقابله با احساسات منفی و استرس را بیاموزید.
- تمرکز بر روی خود:
بر روی بهبود عزت نفس و اعتماد به نفس خود کار کنید.
- رها کردن تدریجی:
در برخی موارد ممکن است بهتر باشد به‌آرامی رابطه‌تان را کاهش دهید و از رابطۀ تاکسیک فاصله بگیرید. این رویکرد می‌تواند به شما زمان دهد تا از نظر احساسی با تغییرات پیش رو سازگار شوید.
- به دنبال کمک حرفه‌ای باشید:
مشاوره یا روان درمانی می‌توانند حمایت و راهبردهایی را برای پایان دادن به یک رابطۀ سمی ارائه دهند. آنها همچنین می‌توانند به شما در ایجاد عزت نفس، ایجاد الگوهای رابطۀ سالم‌تر و پردازش احساسات خود در یک محیط امن کمک کنند.
رابطه سمی
چطور از ورود به رابطۀ تاکسیک پیشگیری کنیم؟
برای پیشگیری از ورود به یک رابطۀ سمی یا تاکسیک، شناخت علائم هشداردهنده، ایجاد مرزهای شخصی قوی، برقراری ارتباط باز و صادقانه، و جستجوی روابطی که احترام و حمایت متقابل دارند، ضروری است. همچنین، تقویت خودآگاهی و عزت نفس به شما کمک می‌کند تا انتخاب‌های سالم‌تری در روابط داشته باشید.
سخن پایانی
به یاد داشته باشید ما در روابط خود به دنبال دریافت عشق، احترام و توجه سالم هستیم و وقتی این موارد نادیده گرفته شوند، از نظر روانی آسیب‌هایی را تجربه خواهیم کرد. با درک این عواقب بالقوه، می‌توانیم نسبت به نشانههای هشدار دهنده آگاه‌تر شویم و در صورت نیاز به دنبال کمک گرفتن از یک روانشناس باشیم.
حتی اگر شرایط مراجعهٔ حضوری به روانشناس را ندارید، حتماً با یک مشاورآنلاین روانشناسی صحبت کنید تا بتوانید از راهکارهای صحیح آگاه شوید و در صورت نیاز حمایت یک فرد متخصص را داشته باشید. فراموش نکنید که بازسازی عزت نفس و ایجاد روابط سالم و رضایت‌بخش برای شما امکان‌پذیر است و نباید ناامید شوید. شما لایق بهترین‌ها هستید.
نویسنده مقاله: ریحانه احمدی
