اختلال علائم جسمی یا سوماتیک، یک اختلال غیرمعمول است که در آن فرد تمایل دارد در مورد علائم جسمی که با آن روبرو است بیش از حد فکر کند و مدام نگران آنها باشد. در حقیقت، ممکن است فرد از نظر سلامتی مشکل نداشته باشد، تمام پارامترهای بیولوژیکی او طبیعی است اما در مورد علائم جسمی خود وسواس های خاصی داشته باشد.
اختلال علائم جسمی وقتی ذهن، جسم را تسخیر می‌کند
علل اختلال علائم بدنی، عبارتند از:
- ژنتیک
- علل محیطی
- اختلالات خلقی
- سابقه خانوادگی
- عزت نفس پایین
- بی ثباتی احساسی
- اختلالات شخصیتی
- الگوهای آسیب زای خانواده
- سوء استفاده جنسی و آزار جسمی
- حساسیت به درد هم جسمی و هم عاطفی
این بخش شامل تشخیص‌های زیر است :
- اختلال علائم جسمانی
- اختلال اضطراب بیماری
- اختلال تبدیلی (اختلال علامت نورولوژیک کارکردی)
- اختلال ساختگی
(۱)اختلال علائم جسمانی
– اختلال جسمانی نوعی اختلال روانی است که در آن فرد دچار علائم جسمی مختلفی می‌شود که از اختلال روان‌شناختی نشات می‌گیرند نه بیماری جسمی مشخصی.
– این افراد به‌شدت به این علائم جسمی معتقد هستند و نگرانی مفرطی درباره آنها دارند. نگرانی زیاد باعث اختلال قابل توجهی در عملکرد و زندگی روزمره فرد می‌شود. پزشکان قادر به یافتن علت جسمی مشخصی برای علائم بیمار نیستند.
– وجود یک یا چند علامت جسمی که ناراحت‌کننده بوده و منجر به گسیختگی قابل توجه زندگی روزانه شود.
(۲)اختلال اضطراب بیماری
– فرد به شدت باور دارد که دچار یک بیماری یا اختلال جدی مانند سرطان، بیماری قلبی یا عصبی است، در حالی که آزمایشات پزشکی هیچ نشانه‌ای از چنین بیماری جدی را نشان نمی‌دهد. بنابراین بارها به پزشک مراجعه می‌کند و همواره نگران علائم جسمی خود است. این نگرانی شدید باعث اختلال در عملکرد روزانه و کیفیت زندگی فرد، افسردگی و اضطراب می‌شود.
– فرد به اقدامات افراطی در مورد سلامتی خود می‌پردازد (مثل وارسی‌های مکرر بدن خود برای یافتن علایم بیماری) یا اجتناب‌های نامناسب دارد (مثل خودداری از ویزیت توسط پزشک یا رفتن به بیمارستان).
(۳)اختلال تبدیلی
– در اختلال تبديلي، فرد دچار علائمی مانند فلج، بی‌حسی، کوری، ناتوانی در صحبت کردن و….. می‌شود که به‌طور ناگهانی ظاهر شده و ارتباطی با آسیب یا بیماری جسمی ندارند. اغلب این علائم با استرس، تنش روانی یا ترومای روانی مرتبط هستند.
– فرد مبتلا به اختلال تبدیلی معمولا باور دارد که این علائم جسمی واقعی هستند و به شدت نگران این مسئله است. این اختلال می‌تواند در هر سنی رخ دهد و زنان بیشتر از مردان به آن مبتلا می‌شوند.
– علامت یا نقص موجود سبب ناراحتی بالینی قابل ملاحظه یا افت کارکرد اجتماعی، شغلی و یا دیگر حوزه‌های کارکردی می‌شود و یا ارزیابی طبی را ایجاب می‌کند.
(۴)اختلال ساختگی
– وضعیتی روانی است که به‌سبب آن فرد عمدا علائم جعلی بیماری جسمی یا روانی را بروز می‌دهد.
– آنها این کار را برای هیچ منفعت آشکاری مانند کسب پول یا مرخصی از کار انجام نمی‌دهند. بلکه هدف صرفا ایفای نقش یک بیمار است.
– در نتیجه، آنها ممکن است درباره نشانه‌های خود دروغ بگویند، تست‌های تشخیصی را تغییر دهد یا حتی به خود صدمه بزنند تا ظاهر یک بیمار را پیدا کنند.
عوارض اختلالات علائم جسمی
برخی عوارض و تاثیرات منفی آن بر بدن فرد بیمار عبارتند از:
- عوارض جسمی مانند خستگی مزمن، درد و ناراحتی‌های فیزیکی
- اختلال در عملکرد جسمی
- اختلال در خواب
- کاهش اشتها
- افسردگی
- اضطراب و استرس
- کاهش عملکرد شناختی
- کاهش کیفیت زندگی
- اختلال در روابط بین فردی
- مشکلات در محیط کار یا تحصیل
- انزوای اجتماعی
- کاهش مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی
- هزینه‌های زیاد درمان
- کاهش درآمد و اشتغال
درمان اختلال علائم جسمی چیست؟
- روان درمانی: روان درمانی، قدم اول مناسبی در جهت درمان اختلال علائم جسمی است. رویکرد شناختی-رفتاری (CBT) یکی از رویکردهای روان درمانی مفید برای این اختلال می‌باشد. در این رویکرد شما با یک تراپیست بر روی افکار و الگوهای نامعقول و منفی کار می‌کنید.
تراپیست با شما کار می‌کند تا وقتی آن افکار به ذهنتان هجوم می‌آورند راه‌های مناسب‌تری برای پاسخ دادن در شرایط استرس زا پیدا کرده و به شکل کارآمد از آن عبور کنید. همچنین روش‌های مختلفی برای کنترل اضطرابتان یاد می‌گیرید.
- دارو درمانی: داروهای ضدافسردگی می‌توانند برای اختلال علائم جسمانی مفید بوده و سطح اضطراب را پایین آورند. این داروها همراه با روان درمانی بسیار کارآمد خواهند بود. داروهای ضدافسردگی عوارض جانبی دارند، مطمئن شوید که متخصص تمام این عوارض را با شما در میان گذاشته تا منجر به افزایش اضطراب شما نشود.
- درمان خانگی اختلالات شبه جسمی
درمان خانگی می‌تواند نقش موثری در مدیریت اختلالات شبه جسمی ایفا کند. در اینجا چند راهکار خانگی مفید برای این اختلالات را آورده‌ایم:
- تمرینات آرام‌سازی مانند تنفس عمیق، مدیتیشن و یوگا جهت کاهش استرس و اضطراب
- انجام فعالیت‌های ورزشی منظم، مانند پیاده‌روی، شنا یا دوچرخه‌سواری
- استفاده از تکنیک‌های مدیریت استرس مانند برنامه‌ریزی، زمان‌بندی و مرور افکار منفی
- رعایت الگوی خواب مناسب، تغذیه سالم و نوشیدن آب کافی
- داشتن ارتباطات اجتماعی مناسب و همچنین مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی
- آگاهی از اختلال و روش‌های درمان
درمان اختلالات علائم جسمی چقدر طول میکشد؟
درمان اختلالات علائم جسمی بسته به شدت و نوع علائم و همچنین پاسخ فرد به درمان، از چند ماه تا چند سال طول میکشد.
- داروهای ضدافسردگی یا ضد‌اضطراب حداقل ۴-۶ هفته زمان نیاز دارند تا اثربخشی خود را نشان دهند. در برخی موارد ممکن است نیاز به ادامه درمان دارویی برای مدت طولانی‌تر (حتی چند سال) باشد.
- درمان‌های روان‌شناختی مانند درمان شناختی-رفتاری ۸-۱۲ جلسه طول می‌کشند. در موارد شدیدتر یا مزمن‌تر، ممکن است نیاز به درمان طولانی‌تر (حتی بیش از یک سال) باشد.
- ترکیب درمان دارویی و روان‌شناختی معمولا ۶ ماه تا ۲ سال طول میکشد و ممکن است نیاز به ادامه درمان طولانی‌مدت باشد.
سخن پایانی
به خاطر داشته باشید که اختلالات شبه جسمی نوعی اختلالات روانی محسوب می‌شوند؛ بنابراین، اگر هر چه زودتر بلافاصله پس از ظاهرشدن علائم به پزشک مراجعه کنید، می‌توانید تأثیرات آنها را روی زندگی خود کاهش دهید. روان‌شناسان و روانپزشکان کلینیک آگاهانه می‌توانند به شما کنند افکار و رفتارهای خود را مدیریت کنید ؛اما چنانچه فرصت کافی برای حضور در مطب ندارید می‌توانید از خدمات غیرحضوری برای مشاوره آنلاین روانشناسی و ویزیت آنلاین روانپزشک استفاده کنید.
شناخت و درمان اختلال سوماتیک گامی به سوی آرامش
پرسش‌های متداول
- احتمال درگیری اختلال جسمانی سازی در زنان بیشتر است یا مردان؟
احتمال درگیری با اختلال جسمانی‌سازی در زنان به طور قابل توجهی بیشتر از مردان است. این تفاوت جنسیتی ناشی از ترکیبی از عوامل زیستی، روانی و اجتماعی است. زنان به طور طبیعی بیشتر در معرض تغییرات هورمونی و جسمی قرار دارند که می‌تواند زمینه‌ساز بروز این اختلال باشد. همچنین، زنان معمولا بیشتر تحت فشارهای روانی-اجتماعی مربوط به نقش‌های جنسیتی و مسئولیت‌های خانوادگی قرار دارند. عوامل دیگری مانند الگوهای ابراز درد و تجربه سواستفاده جنسی در دوران کودکی نیز در بروز بیشتر این اختلال در زنان نقش دارند.
- نقش ژنتیک در ابتلا به اختلال جسمانی سازی چیست؟
ژنتیک نقش قابل توجهی در ابتلا به اختلال جسمانی‌سازی ایفا می‌کند. تحقیقات روی خانواده‌ها و دوقلوها حاکی از آن است که برخی افراد ممکن است به طور ژنتیکی مستعد ابتلا به این اختلال باشند و محیط و تجربیات زندگی نیز بر این مستعدیت ژنتیکی تاثیر می‌گذارد.
نویسنده مقاله: ریحانه احمدی
