چگونه عادت‌‌ها هویت‌تان را شکل می‌دهند؟

پرسشی که در ذهن خیلی‌ها وجود دارد این است که علت راحتی تکرار رفتارهای منفی و دشواری ایجاد رفتارهای مثبت چیست؟ در پاسخ باید گفت هیچ چیز مانند بهبود عادت‌های تکرار شونده نمی‌تواند چنین تأثیر قدرتمندی بر زندگی انسان داشته باشد. با وجود این، اگر هیچ تلاشی در این زمینه نکرده باشید، با گذشت یکسال شاهد هیچ عملکرد بهتری نخواهید بود.

بعضی‌ها تصور می‌کنند حتی در صورت کوشش جدی و داشتن انگیزه‌ی قوی، ادامه دادن عادت‌های خوبی مانند ورزش، مراقبه، خاطره‌نویسی روزانه یا حتی غذا پختن در درازمدت، فرسایشی و بسیار سخت خواهد بود. این تصور اشتباه است. زمانی که عادت‌ها و به ویژه آنها که تمایلی به وجودشان نداشته‌اید، تقویت می‌شوند تا آخر عمر با شما خواهند ماند. سخت پنداشتن اصلاح عادت‌ها دو علت دارد: نخست انتخاب نادرست آنچه که باید اصلاح شود (سعی می‌کنیم چیزی اشتباه را تغییر دهیم) و دوم انتخاب روش اشتباه برای اصلاح عادت (سعی می‌کنیم عادت‌هایمان را به نحوی اشتباه تغییر دهیم). در رابطه با علت اول باید به این نکته توجه داشته باشیم که تغییر می‌تواند چند لایه باشد، به عبارتی برای اصلاح عادت‌های تکرار شونده سه مرحله وجود دارد:

• مرحله نخست اصلاح نتایج: این لایه تغییر نتایج رفتار است. تغییر نتایج، رفتارهایی از قبیل پایین آوردن وزن، چاپ کردن کتاب یا پیروز شدن در رقابتی خاص را شامل می‌شود.

• مرحله دوم، اصلاح روند: این سطحِ اصلاح، عادت و روند مرتبط با آن را بر می‌گیرد. به عنوان نمونه، می‌توان به جریان انداختن روندی تازه در باشگاه ورزشی، نظم دادن به میز کار با هدف بهبود کیفیت فعالیت و یا انجام تمرین‌های ذهنی را نام برد. عادت‌ها و رفتارهای تکرار شونده‌ای که ما در خود ایجاد می‌کنیم با این لایه در ارتباط هستند.

• مرحله سوم، اصلاح هویت: این لایه که از دو مرحله قبل عمیق‌تر است با اصلاح باورهای ذهنی ارتباط دارد. تصورات، اعتقادات، قضاوت ما درباره‌ی خود و سایرین، جهان‌بینی، خودپنداری و جهت‌گیری‌های ذهنی ما در این سطح قرار می‌گیرند و آنچه کسب می‌کنیم ماحصل آن است. خود روند با عملکرد ما در ارتباط است و هویت با باورهایمان. زمانی که ایده‌ی ایجاد عادتی یا طراحی روندی متشکل از تغییرات یک درصدی به ذهن می‌رسد، چیزی که اهمیت دارد جهتی است که تغییر به سوی آن صورت می‌گیرد، نه اینکه کدام لایه از دیگری بهتر یا بدتر است، چون همه‌ی لایه‌ها به نوبه‌ی خود ارزشمندند. برای خیلی‌ها روند تغییر رفتارها از تمرکز بر هدف آغاز می‌شود، چیزی که عاید آنها خواهد شد عادتی مبتنی بر نتیجه است. بهتر است این روش را با تلاش برای ایجاد عادت مبتنی بر ماهیت معاوضه کنید، یعنی روند را با تمرکز بر این آغاز کنیم که می‌خواهیم چه کسی باشیم.

چگونه عادت‌‌ها هویت‌تان را شکل می‌دهند؟

نکته مهمی که باید به آن توجه کرد این است که خیلی‌ها هنگام شروع روند بهبود رفتارهای خود کوچک‌ترین توجهی به تغییر ماهیت‌شان ندارند. مثلاً فقط می‌خواهند وز‌‌ن‌شان را پایین بیاورند که این همان نتیجه است و معتقدند اگر رژیم سختی را شروع کنند، به چیزی که می‌خواهند می‌رسند که این همان روند است. آن‌ها هدف و روش‌هایی را برای دست یافتن به آن تعیین می‌کنند؛ ولی باورهایی را مدنظر قرار نمی‌دهند که باید نقش راهنما را برای عملکردشان ایفا کنند. یعنی هرگز تغییری در دیدگاهی که درباره‌ی خودشان دارند به وجود نمی‌آورند و به این مسئله توجه نمی‌کنند که ماهیت قبلی‌شان می‌تواند همه تلاش‌هایی را که برای اصلاح خود به کار می‌گیرند نابود سازد.

باید گفت عادتی که با ماهیت شخص در ارتباط نباشد هرگز ماندنی نیست. شاید مایل باشید درآمدتان را افزایش دهید، اما ماهیت شما به جای اینکه به فکر ایجاد فرصت‌های تازه باشد به ولخرجی ادامه بدهد، در این صورت، همان مسیر قبلی را ادامه خواهید داد. شاید مایل به برخورداری از سلامتی بیشتری باشید ولی اگر تغییری در شیوه‌ی قبلی زندگی خود یعنی تن‌پروری ایجاد نکنید، نباید انتظار دست یافتن به نتیجه مورد نظر را داشته باشید. پس مادامی که باورهای پس پرده که مایل به بازگشت به عادت‌های قبلی هستند دستخوش اصلاح نشوند، بعید است تغییری حاصل شود. درست است که شما هدف جدیدی تعیین کرده‌اید ولی ماهیت‌تان دست نخورده باقی مانده است.

می‌توان گفت اصلاح رفتار به منزله‌ی ایجاد تغییر در ماهیت انسان است. ممکن است عامل تحریک‌کننده‌ی عادت یک انگیزه باشد؛ اما باید توجه داشت آنچه نهادینه‌اش می‌کند تبدیل کردن آن به بخشی از ماهیت شماست. ممکن است شما هم تصمیم بگیرید به باشگاه بروید و خوراک سالم مصرف کنید، اما در صورتی که باور موجود در پشت آن را اصلاح نکنید، مشکل بتوان انتظار داشت که در طولانی مدت، به این اقدام وفادار بمانید. کوتاه کلام اینکه بهبود هر رفتاری تا زمانی که به بخش جدا نشدنی هویت شما تبدیل نشده پایدار نیست.

• هدف کتاب‌خوان شدن است، نه خواندن یک کتاب واحد
• هدف دونده شدن است، نه شرکت در مسابقه دو
• هدف نوازنده شدن است، نه نحوه‌ی آموختن یک ساز

رفتار را می‌توان بازتاب ماهیت انسان دانست. به هر «خود»ی که چه خودآگاه، چه ناخودآگاه باور داشته باشید رفتارهای متناسب با آن را انجام می‌دهید.

چگونه عادت‌‌ها هویت‌تان را شکل می‌دهند؟

منبع: کتاب عادت‌های اتمی (ساده‌ترین و مؤثرترین روش‌ها برای ایجاد عادت‌های مثبت و سازنده و رها شدن از عادت‌های منفی و مخرب)

نوشته: جیمز کلیر