اضطراب جدایی چیست و در برخورد با آن چه کنیم؟

اغلب کودکان شیرخوار هنگام روبه‌رو شدن با افراد ناآشنا و غریبه بطور ناگهانی دچار اضطراب می‌شوند. شاید متعجب شوید اگر کودکتان از شخصی که به او لبخند می‌زند، دوری کند و آشفته شود و ندانید که روش برخورد صحیح چیست، شاید نگران تنها گذاشتن او با مربی و یا پرستاران شوید، ولی باید بدانید که والدین نقش بسیار مهمی در کمک به کودکان خود در سازگاری آن‌ها با تجربیات جدید دارند.

 

 

اضطراب جدائی چيست؟

 

اضطراب جدائی، اضطراب شدید و نامناسب با سطح رشد فرد است، در رابطه با جدایی از منزل یا کسانی که فرد به آن‌ها دلبستگی دارد. در واقع با سن و موقعیت فرد هم‌خوانی ندارد. کودکان هنگام جدایی یا دوری از مادر احساس ناراحتی و اضطراب می‌کنند. این ترس و ناراحتی اضطراب جدایی خوانده می‌شود. معمولاً مادران سعی در وابسته نمودن کودکان به خویش دارند و به واکنش‌های عاطفی آنان نسبت به جدایی پاسخ می‌دهند که در طولانی مدت و در هنگام وارد شدن به محلی ناآشنا یا تغییر مکان بدون حضور مادر، دچار حالت اضطراب جدائی  می‌شود. این وابستگی می‌تواند به خانه یا محیط‌های آشنا هم باشد، گاهی در بچه‌ها هنگام جدا شدن از مادر حتی نشانه‌هایی از هراس هم دیده می‌شود، که فراتر از آنچه که از سطح رشد آن‌ها انتظار می‌رود، می‌باشد.

گذر از این مرحله رشد تا اندازه‌ای به خلق‌ و خوی کودک و نیز مهارت‌های فرزندپروری والدین او بستگی دارد. حالت استیصال یا درماندگی کودک شیرخوار به هنگام جدایی از موضوع دلبستگی خود از 8 تا 3 ماهگی به بعد، پدیده‌ای بهنجار است. در حقیقت اضطراب جدایی به عنوان مرحله‌ای طبیعی از رشد نوزاد برای نخستین بار در هفت ماهگی رخ می‌دهد، در21 تا 28 ماهگی به اوج خود می‌رسد و در سه سالگی از بین می‌رود اما بعضی از کودکان حتی در سنین بالاتر هم از جدا شدن از والدین خود می‌ترسند. ترس این کودکان دیگر اضطراب جداییِ طبیعی تلقی نمی‌شود بلکه اختلال اضطراب جدایی نام می‌گیرد. اختلال اضطراب جدایی به صورت یک نگرانی بیش از اندازه درباره جدایی‌های موقت مشخص می‌شود.

واکنش‌های بلافاصله کودکان نسبت به جدایی از لحاظ شدت و طول مدت بسیار متفاوتند، هر چند اضطراب جدایی پدیده‌ای بهنجار است، مع هذا اضطراب جداییِ مرضی نیز به شیوه‌های متفاوتی متجلی می‌شود. این کودکان به شدت نگرانند که هنگام دوری از والدین، خودشان یا والدینشان آسیب یا صدمه‌ای ببینند و یا دیگر نتوانند یکدیگر را پیدا کنند. در هنگام جدایی یا پیش‌بینی جدایی احتمالی، این کودکان شدیداً نگران می‌شوند و حتی گاه علائم جسمانی پیدا می‌کنند و از شکم درد، سردرد یا حالت تهوع شکایت می‌کنند.

آشکارترین نشانه استیصال جدایی می‌تواند بصورت وحشت‌زدگی واقعی نمایان شود. گاهی این واکنش به صورت یک خشم کاذب جلوه‌گر می‌شود؛ خشمی که مبین بروز اضطراب است. در این مواقع، کودک به شخص مورد دلبستگی خود می‌چسبد و دل مشغولی اصلی و مداوم وی، حضور اوست. کودک، امتناع اضطراب‌آمیز خود را هنگام سپرده شدن به پرستار یا جدائی‌های دیگر، آشکارا نشان می‌دهد و این امتناع گاهی با حالت تهوع همراه است. با این حال این اضطراب را وقتی می‌توان یک نشانه‌ی مرضی محسوب کرد که به محدود شدن فعالیت‌های کودک منجر شود یا مانعی در راه سلامت هیجانی وی ایجاد کند.

اضطراب جدایی مرضی از سنین پیش دبستانی بروز می‌کند و ممکن است سالیان دراز پا بر جا بماند. چنین اضطرابی در هر موقعیتی که احتمال جدایی وجود دارد، شدیداً برانگیخته می‌شود و فرد را بر آن می‌دارد تا از موقعیت‌هایی که مستلزم جدایی هستند، اجتناب کند.

 

 

 

ویژگی‌های اختلال اضطراب جدایی

 

کودکانی که دچار اختلال اضطراب جدایی هستند بیشتر به خانواده‌های به هم وابسته تعلق دارند. هرگاه این افراد از خانواده یا مظاهر اصلی دلبستگی جدا شوند ممکن است به طور مکرر کناره‌گیری اجتماعی، بی‌احساسی، غمگینی و یا اشکال در تمرکز بر کار و بازی داشته باشند. این افراد با توجه به سنشان ممکن است از حیوانات، تاریکی، دزدان و سارقان، آدم‌رباها، تصادف با ماشین، مسافرت با هواپیما و سایر موقعیت‌هایی که برای فرد و یا یکپارچگی خانواده، خطرناک و تهدیدکننده به نظر می‌رسند، دچار ترس شوند. نگرانی از مرگ و مردن در میان این افراد شایع است. امتناع از رفتن به مدرسه ممکن است موجب مشکلات تحصیلی و کناره‌گیری اجتماعی شود. احتمال دارد این کودکان شکایت داشته باشند از اینکه کسی آنان را دوست ندارد یا توجهی به آنان نمی‌شود و فکر می‌کنند که بهتر بود می‌مردند. هرگاه از احتمال جدایی به شدت آشفته شوند ممکن است خشمگین شده و گاهی به کسی که باعث جدایی آن‌ها است حمله می‌کنند. کودکانی که این اختلال را دارند اغلب پرتوقع و مزاحم بوده و مدام در صدد جلب توجه هستند. خواسته‌های زیاده از حد این کودکان اغلب موجب سرخوردگی از والدین شده و به دلخوری و کشمکش در خانواده منجر می‌شود. کودکانی که این اختلال را دارند گاهی وظیفه شناس و مطیع بوده و دوست دارند دیگران را خوشحال کنند. اختلال اضطراب جدایی هم‌پوشی زیادی با افسردگی و مشکلات رفتاری دارد. این کودکان اغلب دارای خلق افسرده هستند.

 

 

دلایل بروز اختلال اضطراب جدایی

 

1- ژنتیک: پاره‌ای از کودکان به طور ژنتیکی دارای خلق و خوی حساس‌تر و مضطرب‌تری هستند که آمادگی آن‌ها را برای این مشکل زیادتر می‌کند. در ضمن زمینه ارثی چنین مشکلی در پدر، مادر یا اطرافیان نزدیک بر بروز آن تاثیرگذار است.

2- روش‌های فرزندپروری: پیش از این و در توصیف این مشکل درباره نقش والدین در بروز آن سخن گفتیم. در واقع والدینِ بسیار سهل‌گیر که به همه خواسته‌های کودک تن در می‌دهند و نیز والدین بسیار سخت‌گیر هر دو احتمال بروز اختلال اضطراب را افزایش می‌دهند.

3- ساختار خانواده: نبود کمی و کیفی والدین، یا حضور خانواده‌هایی که پیوستگی، حمایت، گرمی و صمیمیت در آن‌ها کم است و خانواده قادر نیست تعارض‌ها و تنش‌های احتمالی را به طور مناسبی حل کند در بروز بسیاری اختلالات از جمله این اختلال موثر شناخته شده‌اند.

بعضی دیگر از ساخت‌های خانواده که در این زمینه مؤثر شناخته شده‌اند عبارتند از:

• بزرگ شدن کودکان با افرادی که از حوصله و صبوری لازم در برخورد با بچه‌ها برخوردار نیستند
• نبود یکی از والدین به دلیل طلاق، فوت یا کار زیاد
• بزرگ شدن در خانواده‌های پرجمعیت، محله‌های فقیر یا دارای سطح اقتصادی ـ اجتماعی پایین. البته باید در نظر داشت قرار گرفتن در معرض استرس، بیماری یا فوت یکی از اطرافیان نزدیک و مهم برای کودک یا نوجوان، تغییرات مهم در زندگی مثل تغییر مدرسه، محل زندگی یا بیماری خود کودک عواملی هستند که به تشدید این مشکل دامن می‌زنند.

 

 

چگونه به کودکان احساس امنيت دهيم؟

 

ــ اوقات مفیدی را با کودکان سپری کنید

ــ کودکانی که گرمی، نوازش و محبت بیشتری را با والدینشان تجربه می‌کنند بهتر با شرایط جدید سازگار می‌شوند. بنابراین به کودکتان نگاه کنید، با او صحبت کنید، به او لبخند بزنید و او را در آغوش بگیرید

ــ در حد امکان جدائی‌ها را به حداقل برسانید

ــ زمانی که در منزل حضور دارید، در حین انجام فعالیت‌های مربوط به منزل به کودکتان نزدیک باشید، به او توجه و با او صحبت کنید. اگر مجبور به ترک اتاق هستید با آنکه منتظر آمدن کودکتان می‌مانید ولی او را صدا کنید تا کودک بداند که در کنار او هستید و یا او را بغل کنید و همراه خود به خارج از اتاق ببرید. گاهی مادر زمانی که کودک متوجه نیست ناگهان به آرامی از اتاق و یا حتی منزل خارج می‌شود. این کار منجر به چسبندگی بیشتر کودک به مادر خواهد شد و در این شرایط کودک به جای انجام بازی‌های کودکانه مرتباً مراقب حضور مادر باقی می‌ماند

ــ به فامیل و دوستانتان بگوئید که انتظارات شما از آ‌ن‌ها چیست

ــ به فامیل و دوستانتان بگوئید که کودک شما در یک مرحله خاص رشدی است و خجالتی شده است. توصیه کنید که با لبخند و به آرامی به او نزدیک شوند، با او به نرمی صحبت کرده و با او بازی کنند، زیرا کودک شما اشتیاق بیشتری برای برقراری ارتباط با آن‌ها پیدا خواهد کرد. اگر کودکتان به آن‌ها نزدیک نشد، از دعوا کردن کودک و بیان احساسات منفی خودداری کنید. به او اصرار نکنید که در آغوش دیگران برود زیرا شرایط بدتر خواهد شد

ـ به کودکتان در برقراری ارتباط امن با دیگران فرصت دهید

ــ وقتی که کودک فرد جدیدی را ملاقات می‌کند اجازه دهید در کنار شما بماند، مگر اینکه خود او تمایل به کنجکاوی، گشتن در اطراف اتاق و یا بغل شدن را داشته باشد. تا زمانی که خود کودک آمادگی ندارد به او اصرار نکنید. اجازه دهید کودک وسایل شخصی‌اش چون اسباب بازی، عروسک، خرس و یا پتویش را در محیط‌های جدید با خود ببرد زیرا به او احساس آرامش و امنیت می‌دهد.

ــ زمانی که کودکتان مضطرب می‌شود واکنش نشان دهید

ــ بی‌تفاوتی مادر نسبت به احساسات کودک او را آشفته‌تر می‌کند و هر چه کودک مضطرب‌تر باشد بیشتر به مادر خود می‌چسبد. اگر هنگام برخورد با افراد ناآشنا کودک به گریه افتاد او را در آغوش گرفته، نوازش کرده و با ملایمت با او صحبت کنید. از کودک به دلیل این رفتارش گله و شکایت نکنید و از بیان جملات منفی و یا سرزنش کردن او خودداری کنید

ــ وقتی که کودکتان مضطرب می‌شود آرامش خود را حفظ کنید

ــ در هنگام اضطراب و نگرانی کودک مراقب باشید که شما نگران و مضطرب نشوید. کودک شما به والدین آرام، مطمئن و قوی نیاز دارد. او را در آغوش بگیرید و به او احساس امنیت و آرامش بدهید

ــ رفتار مناسب را تشویق کنید

 

 

ــ کودک را زمانی که با افراد جدید صحبت می‌کند و یا به آن‌ها لبخند می‌زند تشویق کنید

ــ به دیگران اجازه دهید با کودک شما ارتباط برقرار کنند

ــ از مراقبت بیش از اندازه کودکتان خودداری کنید زیرا آن‌ها به فرصت‌های بیشتری برای برقراری ارتباط و نزدیک شدن به دیگران و به خصوص در مکان‌های ناآشنا نیاز دارند. تجربیات کودکان به آن‌ها می‌آموزد که والدین همیشه در کنار آن‌ها خواهند بود حتی اگر با افراد دیگری باشند

ــ زمانی که می‌خواهید کودک را ترک کنید با ثبات و محکم باشید

ــ هنگام ترک کودک از او خداحافظی کنید تا کودک بداند که شما می‌روید. جملاتی مثل فعلاً خداحافظ و یا من دوباره برمی‌گردم به کودک می‌آموزد که شما می‌روید ولی برمی‌گردید و جدائی زود به اتمام می‌رسد

ــ اضطراب جدائی یک مرحله طبیعی از روند رشد کودکان است. آنان با بزرگ‌تر شدن و شناخت بیشتر مادر و محیط اطراف خود می‌آموزند که مادر وقتی می‌رود بر‌می‌گردد و به تدریج می‌آموزند که به آرامی از مادر جدا شده و با افراد دیگری ارتباط برقرار کنند.

 

 

 

 

 

منبع: کتاب اضطراب جدایی

نویسنده: فاطمه شعیبی